مرتضی رضوان‌فرد می گوید: شعر عاشورایی محتشم کاشانی پراستفاده‌ترین متن فارسی در جهان است.
مرتضی رضوان‌فرد پژوهشگر و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی که به تهیه شناسنامه برای کتیبه‌های فارسی در جهان مشغول است در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به کتاب «میراث مشترک ایران و جهان با تکیه بر کتیبه‌های فارسی» که در فرهنگستان هنر منتشر خواهد شد، گفت: موضوع این کتاب کتیبه‌های فارسی در گستره جهانی است و دربردارنده حوزه تاثیرگذاری فرهنگ و تمدن ایرانی است. چندسالی است که تلاش دارم کتیبه‌های فارسی را در سراسر جهان شناسایی و مستند کنم، بنابراین به صورت میدانی به مناطق مختلف می‌روم و کتیبه‌ها را مستند می‌کنم که پس از خوانش و تهیه متن کتیبه‌ها، همراه با تصویر ساختمان و خود کتیبه، در قالب کتاب منتشر خواهد شد.
او در ادامه بیان کرد: گستره فعالیت‌هایم از شرقی‌ترین بنادر آسیا شروع می‌شود و تا آفریقا و اروپا ادامه دارد و خوشبختانه تعداد نسبتا زیادی کتیبه فارسی در این گستره وجود دارد که اطمینان دارم موضوع و محتوای این کتاب برای ایران‌شناسان و ایران‌دوستان بسیار جذاب خواهد بود.
رضوان‌فرد همچنین با اشاره به ترجیع‌بند محتشم کاشانی در کتیبه‌های فارسی که در بخش مذهبی کتاب آورده شده است، گفت: اولین‌بار در مسجد شاه‌عباس صفوی در شهر دربند داغستان روسیه (شهری که خسرو انوشیروان و پدرش قباد ساسانی به عنوان بام تمدن ساسانی ساخته‌اند) مرثیه محتشم را در حاشیه محراب دیدم، بعد در برمه یا همان میانمار در شرق آسیا، کاظمین عراق، زنگبار و دارالسلام در تانزانیا و بندر مومباسا در کنیا. باید بگویم شعر محتشم در وصف عاشورا فراوان‌ترین متن فارسی است که من از شرق آسیا تا شرق آفریقا مستند کرده‌ام.
رضوان‌فر درباره دلایل فراوانی ترجیع‌بند محتشم در این گستره جغرافیایی بیان کرد: به نظرم یکی از دلایلش قدرت و استحکام ساختار این شعر است، چون شاعران نام‌آور بسیاری مرثیه‌سرایی کرده‌اند، اما این مقدار تاثیرگذار نبوده است. دوم این‌که به قول مرحوم جابر عناصری حضور جنبه‌های نمایشی و صحنه‌پردازی قدرتمند در این شعر باعث اثربخشی و ماندگاری آن شده است.
این مرثیه از ابتدا «باز این چه شورش است؟ که در خلق عالم است» با یک عظمت و حماسه آغاز می‌شود. نوع نگاه محتشم نوعی رستاخیز و قیامت در کل جهان عالم است و در کنار این عظمت از مظلومیت و ظلمی که نه فقط به امام حسین (ع) بلکه ظلمی که به پنج تن آل عبا صورت گرفته می‌گوید.
می‌توان گفت ترجیع‌بند محتشم، پرچم و بیانیه تشیع در مناطق مختلف جهان است. حتی می‌شود گفت موضوعی ایدئولوژیک برای حکومت صفویه بوده که ابتدا به عنوان نماد دولت صفوی و بعد نماد تشیع در کشور‌های مختلف مطرح شده است.
البته اضافه کنم دو علامت را در این کشور‌ها بسیار دیدم؛ یکی علامت شیر و خورشید که در مساجد و قبور و بنا‌های مختلف استفاده شده و به نظر می‌رسد نشان ایرانی بودن است و بعد ترجیع‌بند محتشم که نماد شیعه بودن است.
محراب مسجد شاه عباس، شهر دربند، روسیه
کتیبه محراب مسجد شاه عباس، شهر دربند، روسیه
