- جانماز آب مي کشد.
کاربرد: براي کسي که از روي ريا، عبادت کند اين مثل را به کار مي برند.
گفتيم از خصلت هاي ضرب المثل ها اين است که از گذشتگان دور به ارث رسيده است. بسياري از اين امثال با توجه به گذر زمان، در واقع کوتاه شده و تراشيده شده ي داستاني است؛ يعني افراد با ساده کردن و ايجاز سخن، مقصود و منظور خود را بلافاصله با همين سخن کنايه دار بيان مي نمايند و اين مثل نيز شايد کوتاه شده ي داستاني است.
در هر عصر، افرادي زاهد صفت هستند که سعي مي کنند با خواندن نماز زياد، نزد مردم و انجام اعمال عبادي ديگر خود را اهل عبادت و زهد و تقوا نشان دهند؛ غافل از اين که برخي از افراد آگاه و تيزبين که از اعمال آنها آگاهي دارند در مورد آن شخص اين اصطلاح را يادآور مي شوند که «جانماز آب نکش.»
شاعران مختلفي در هر عصر با ديدن اين گونه افراد زاهد مآب به سرودن اشعاري در اين زمينه پرداخته اند. و سعي در نشان دادن واقعيت هاي عوام فريبي اين گونه افراد نموده اند.
گر نمازي مي کنم، گاهي ريايي مي کنم. (سليم کاشاني)
هر نمازي و، طاعتي که تو راست     ***     گرده ناني نيرزد، ار به رياست.
«اوحدي»
طاعت ار خواهي، نخست اخلاص جوي     ***     هم برون و هم درون را، پا ک شوي
«صفايي نراقي»
- شب به نماز نافله، روز به کمين قافله.
کاربرد: اين ضرب المثل نيز نشانگر اين است که افرادي وجود دارند که از گزاردن نمازهاي مستحبي (نافله) غافل نيستند و زياده نماز مي گزارند ولي در عمل از هيچ عمل زشت و ناپسندي حتي دزدي اجتناب نمي کنند و با خواندن نمازهاي مستحبي سعي در سرپوش گذاشتن روي کارهاي خود مي نمايند.
- شب نماز شبگير مي کند، روز آب توي شير مي کند. نظير: سليمان بي ايمان، يک من آرد، نيم من نان؟
کاربرد: اين ضرب المثل که مصداق زيادي در جامعه ي امروزي ما دارد، نشانگر آن است که برخي افراد زاهد صفت اما فرصت طلب و متقلب و چاپلوس از خواندن نماز شب، عقب نمي مانند (که ثواب زيادي هم دارد) اما در عمل در کسب و تجارت پيشگي خود از وحشتناک ترين دوز و کََلَک ها و روباه صفتي خود غافل نيستند. و با تقلب و اختلاس و احتکار و ... باعث فسادهاي بي شماري مي شوند. مثل برخي بازاري هاي امروز که تا وقت اذان و نماز مي شود کسب و تجارت خود را رها مي کنند و راهي مسجد مي گردند و به زهد و عبادت مي پردازند و آن چنان افراط مي ورزند که با اصطلاح اثر مهر جانماز در پيشاني آنان هويدا مي شود. البته اثر چربي پيشاني آنان روي مهر مي ماند، اما اگر به وضع کاسب پيشگي آنان نظري دقيق افکنيم رياکار بودن و محافظه کاري و عوام فريبي آنان مشاهده خواهد شد. و آنها اين گونه اعمال را براي جلب اعتماد ديگران انجام مي دهند تا به اعتبار و منزلت خود بيفزايند؛ و بهتر به کسب و تجارت خود بپردازند. و مقام نماز را که عالي ترين جلوه ي عابد و معبود است تا چه حد، تنزل مي دهند. (والله اعلم)
- عبادت و نماز و روزه اش به لعنت شيطان هم نمي ارزد.
کاربرد: اين مثل را براي فردي به کار مي برند که در انجام اعمال عبادي اش سعي و کوشش مي کند ولي رفتار و عمل و کردار مناسبي از خود نشان نمي دهد. و موجب اذيت و آزار ديگران مي شود؛ طوري که در مورد اين فرد اين اصطلاح را به کار مي برند. (نماز به کمرت بزند)
- مگر نماز «جعفرطيار» مي خواني.
کاربرد: هر نمازي که با تجديد و تعصبات طولاني برگزار شود و بيش از مدت معمول و متعارف به طول انجامد، آن را به نماز «جعفر طيار» تشبيه مي کنند. اين ضرب المثل تنها به نمازهاي طولاني اطلاق نمي شود، بلکه عوام الناس در کارهاي مداوم و اموري که انجامش خارج از حدود مقرر، طولاني شود از اين ضرب المثل استفاده و به آن استناد مي کنند و به عامل عمل مي گويند: چرا اين قدر طول مي دهي؛ مگر نماز «جعفر طيار» است؟
بايد ديد که جعفر کيست و چگونه نمازي به جاي مي آورد که عمل و عبادتش ورد زبان ها شده است؟ «طيار» لقب جعفر بن ابي طالب پسر عم پيامبر اکرم(ص) و برادر ارشد اميرمؤمنان(ع) است که در سال هشتم هجري در جنگ موته واقع در شام، پرچمدار مسلمين بود و آن قدر جنگيد تا هر دو دستش به ضرب شمشير دشمنان از بدن، جدا شد ولي جعفر که مردي شجاع و مؤمن بود با آن که دو دست در بدن نداشت پرچم اسلام را با دو بازوي بريده ي خويش بر سينه برافراشته داشت تا مسلمين، روحيه ي خويش را نبازند و وحشت زده نشوند. در اين حال بود که او از ميان، دو نيم شد. (يا جبرئيل اني قدمت زيداً) اي جبرئيل! من زيد را پيش داشتم.
گفت خدا جعفر را براي خود، پيش تو پيش داشت. رسول خدا شهادتش را خبر داد و گفت: «خدا براي جعفر دو بال زبرجد رويانيد که از بهشت هر جا بخواهد با آن دو پرواز مي کند.» به اين جهت لقب «طيار» يا «ذوالجناحين» براي جعفر باقي مانده. اتفاقاً همان شب جمعي از صحابه وي را در خواب ديدند که در بهشت با مرغان مي پريد.»
اما شهرت «نماز جعفر طيار» از آن لحاظ است که وي بيش تر اوقات شبانه روز خود را به نماز و دعا در پيشگاه پروردگار مي گذرانيد و نمازهاي طولاني مي خواند به طوري که کم تر کسي از اين بابت به پاي او مي رسيده است. نماز «جعفر طيار» يا نماز «جعفر» را شيعيان در ظهر روزهاي جمعه به منظور تحصيل ثواب و دفع بليات مي خوانند؛ که شرايط خاص خود را دارد.
- نم نم باران، به مِي خوران، خوش است(1)
کاربرد: معروف است که وقتي خشکسالي روي داد و مدتي دراز، باران نباريد، مردم به مصلا رفتند تا نماز استسقا بخوانند و از خداوند طلب باران کنند. در همان زمان مطربي که به سبب شغلش منفور مردم بود تنها به صحرا آمد و با صدق و اخلاص با خداي خود راز و نياز کرد و با خواندن اين بيت از خداوند ، طلب رحمت و باران نمود.
نم نم باران، به مي خوارن، خوش است      ***     رحمت حق، بر گنهکاران، خوش است 
از آن جا که دعاي او از روي اخلاص بود در پيشگاه حق مستجاب شد و در آن هنگام باران باريدن گرفت.
آنچه در ايران به نام دعاي باران يا نماز باران، مشهور است عرب زبانان «صلوة الاستسقاء» و ترک زبانان «يوغمور دو آسي» (دعاي باران» مي نامند. و انجامش در همه ي کشورهها با دو رکعت نماز همراه است که در خارج از شهر يا روستا به صورت گروهي اجرا مي شود، و بعد از نماز خطبه مي خوانند، و شرکت کنندگان در طول مراسم لباس خود را پشت و رو مي پوشند ،در ايران در پايان مراسم برحسب معول گاو يا گوسفندي قرباني مي شود و کسي به درگاه خدا استغفار مي کند و از او رحمت و باران مي طلبد.(2)
- اگر نمازت مقبول شود، ساير اعمالت نيز قبول مي شود.
در واقع نمازي مقبول است که انسان را در جهت صحيح زندگاني، هدايت نمايد و اگر واقعاً انسان با نماز رابطه ي قلبي و آگاهانه خود را با خداوند متعال برقرار کند، سعي خواهد کرد که اعمالش نيک و خداپسند باشد؛ لذا اگر اين گونه نمازي باشد ساير اعمال نيز مقبول خواهد افتاد، وگرنه اگر اداي نماز باشد، ساير اعمال نيز در تزلزل خواهد بود
- اول نماز، سپس نياز.
- بي نمازي، بدتر است از صد بار مردم کشي!
- تنها، نماز و روزه، عبادت نيست، اگر به مردم در کارهاي شان خدمت نمايي عبادت است.(3)
در واقع اين اعتقاد، نشانگر اين حقيقت است که برخي از افراد در جامعه اکتفا به نماز و روزه، مي کنند و مسائل و مشکلات ديگران براي شان مهم نيست.
- روز محشر، امان به نماز است.(4)
- فسق پنهاني، به از زُهد و عبادت ريايي است.(5)
- کفري بدتر از کفر ترک نماز نيست؛ که کافر آن مانند کافر دين است.(6)
- نماز و نياز هر دو به خاطر خود انسان است و خداوند از هر کاري بي نياز است(7) (الله الصمد)
- هر کس بيند ديگري را که نماز بد گزارد و بدان خاموش باشد، شريک او بُوَد.(8)
________________________________________
1. ده هزار مثل فارسي و ... / 678.
2. کتاب کوچه، دفتر اول، حرف ب ، ص 261.
3. عبادت به جز خدمت خلق نيست به تسبيح و سجاده و دلق نيست (سعدي)
4. روز محشر که جانگداز بود اولين پرسش از نماز بود (سعدي)
5. صُراحي مي ناب، (ارسال المثل در ديوان حافظ) / 108.
6. مکن قصد ترک نماز، اي پسر! که کافر شوي، از جهودان بتر
7. بير قوري بوش نمازينن، قويما خدا به منتي ( با يک نماز خشک و خالي به خدا منت مگذار)
8. احياي علوم الدين، ترجمه ي مؤيد الدين محمد خوارزمي. ص 724.
لينک :
ضرب المثل ها (1): آش «معاويه» را مي خورد و پشت سر «علي» نماز مي خواند!
عبدلي، سعيد

نوشتن دیدگاه